Grote kerk Tholen

O.L. Vrouwekerk. Grotendeels in steen overwelfde, gedeeltelijk onvoltooid gebleven kruisbasiliek in rijpe Brabants-gotische trant, bestaande uit een toren, een schip met zijbeuken, een transept en een koor, waarvan de omgang alleen aan de noordzijde tot stand kwam, met een ruime kapel aan de zuidzijde; voorts enige aanbouwen: portaaltje aan de noordzijde van het schip, sacristie aan de noordzijde van het koor en een librije in de hoek van het schip en het zuiderdwars-pand. Restauratie van kerk en toren 1947-1960.

In 1404 werd aan de kerk een kapittel verbonden, in 1548 blijkt zij zeer bouwvallig te zijn.

De toren, die thans het oudste gedeelte vormt, dateert tot aan de onderste balustrade uit de laatste helft van de 14e eeuw en werd tegen het einde van de 15e eeuw verhoogd en van een nieuwe ingang voorzien. Spits en balustrade zijn een product van de restauratie. Omstreeks 1460 zal met het schip begonnen zijn, gevolgd door het dwarspand, waarbij de kruising enigszins trapeziumvormig werd aangelegd om het koor iets breder te maken. Dit laatste, waaraan nog in 1520 gewerkt werd, verkreeg een lichtbeuk en een omgang met drie straalkapellen. De lichtbeuk is thans niet meer aanwezig. Van de omgang is het onderste muurwerk bij de laatste restauratie teruggevonden en tot boven het maaiveld opgehoogd. De brede kapel aan de zuidzijde, vermoedelijk begin 15e-eeuws met in de 16e eeuw vergrote vensters in de sluiting, moet voorbestemd geweest zijn te verdwijnen, wanneer het koor ook aan die zijde voltooid zou zijn geworden. Het schip, dat door luchtbogen geschoord wordt, het dwarspand en de aanbouwen zijn geheel met natuursteen bekleed, aan de librije gedeeltelijk doorregen met speklagen; deze laatste, evenals de sacristie en het noorderportaal, 16e-eeuws.

Prachtige traceringen met gestileerd leliemotief in de vensters van het dwarspand, waarvan de zuidgevel een met lofwerk versierd poortje bevat. De traceringen van de schipvensters gedeeltelijk nog oorspronkelijk, evenals het venster in de sluitmuur van de koorzijbeuk, dat vermoedelijk uit het schip afkomstig is. Inwendig munten de natuurstenen zuilen uit door het voortreffelijke beeldhouwwerk van de kapitelen, die een grote verscheidenheid van bladmotieven vertonen. Het trifrorium is gereduceerd tot een reeks nissen, waarboven een omgang langs de vensters. De overwelving met in het westen van ons land zeldzame net-gewelven moet eerst vrij laat zijn aangebracht, want uit de aanzetten van de ribben en de inkassingen, die bewaard gebleven zijn in schip en dwarspand, blijkt dat een kruisribgewelf van een steen dikte in de opzet lag. Het gewelf van de zuiderdwarsarm, die reeds tijdens de bouw sterk ontzet geweest moet zijn door de verzakking van de traptoren, was in de loop der tijden door een stucgewelf vervangen. Bij de aansluiting van koor en dwarsarm is duidelijk een bouwnaad te zien; de met bladwerk versierde lijst onder de triforiumnissen wordt hier voller en rijker, evenals de bladversieringen van de kapitelen, wat duidt op een later tijdstip van ontstaan. De zuilen van de kruising en het koor, evenals de scheibogen van het laatste, zijn gedeeltelijk van baksteen met speklagen; koor en zuidkapel hebben houten tongewelven.

Eenvoudige 17e-eeuwse meubelen: preekstoel uit 1648, en doophek, beide met koperen lezenaars. Mooie grafzerken, o.a. een kleine waarin uitgehouwen de beeltenissen van Guy van Bloys († 1527) en Digna van Assemansbroek († 1516), omringd door sierlijk ornament. Orgel, 1822, uit de Galileërkerk te Leeuwarden. Beschilderd schotwerk voor koorafsluiting 1755.

Website: www.hervormdegemeentetholen.nl